This is an automatically generated PDF version of the online resource turkey.mom-gmr.org/en/ retrieved on 2024/12/09 at 08:18
Global Media Registry (GMR) & Bianet - all rights reserved, published under Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Bianet LOGO
Global Media Registry

Sıkça Sorulan Sorular

MOM nedir?

"Medya Sahipliği İzleme" (MOM) ilgili tüm medya kuruluşlarının (yazılı, radyo, televizyon ve internet) sahiplerini listeleyen, kamuya açık, sürekli güncellenen bir veri tabanı oluşturmak amacıyla geliştirildi.

MOM, medya sahipliğinin belirli bir zümrede toplanmasıyla ortaya çıkan medya çoğulculuğuna dair risklere ışık tutmayı hedefler (Daha fazla bilgi için: Metodoloji). Ulusal karakteristikleri anlamak ve medyada sahiplik yoğunlaşması riskini arttıran ya da azaltan unsurları belirlemek için MOM ayrıca medya sektörü şartlarını ve yasal atmosferi de niteliksel olarak değerlendirir.

MOM’un arkasında kim var?

2015'ten beri MOM, dünyanın her yerinde basın özgürlüğü, bilgi ve haber alma hakkını savunmaya çalışan uluslararası insan hakları örgütü Sınır Tanımayan Gazeteciler Örgütü'nün (RSF) Almanya kanadı, Reporter ohne Grenzen e. V., tarafından hayata geçirilmişti.

2019'da proje, Alman yasalarına kayıtlı, kar amacı gütmeyen bağımsız bir sosyal girişim olan Global Media Registry'ye (GMR) devredildi. 

MOM projesi küresel olarak uygulanıyor ve her ülkede yerel bir ortak kuruluşla yayımlanıyor, Türkiye örneğinde bu kurum bianet/IPS İletişim Vakfı.

Başlangıçta Alman Federal Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Bakanlığı (BMZ) tarafından finanse edilen MOM Türkiye’nin 2020 güncellemeleri, Heinrich Böll Vakfı ve İsveç Uluslararası Kalkınma İşbirliği Ajansı (SIDA) tarafından birlikte finanse edildi. 

Bu raporu nereden indirebilirim?

Web sitesi, tüm web sitesi içeriğini içeren bir PDF indirmesi sağlar. PDF otomatik olarak oluşturulur ve günlük olarak güncellenir. Web sitesindeki tüm diller için mevcuttur. PDF oluşturmak için web sitesinin altına gidin, tercih ettiğiniz dili seçin ve "Web sitesinin tamamını PDF olarak indirin" bölümüne tıklayın.

Medya sahipliğinde şeffaflık neden önemlidir?

Özgür, bağımsız ve çoğulcu medya farklı bakış açıları sunduğu ve iktidarların eleştirilmesine imkan verdiği için demokratik toplumların olmazsa olmazıdır. Görüş farklılıklarını tehdit eden riskler, medya sektöründeki yoğunlaşma, kamuoyunu etki altına alma ve farklı bakış açılarının sektöre girmesini zorlaştıracak bir ortam yaratılmasıyla ortaya çıkıyor (medya sahipliği yoğunlaşması). Bununla mücadelede en büyük engel, medya sahipliğinin şeffaf olmamasıdır:

İnsanlar bilgiyi kimin sağladığını bilmezlerse, bilginin güvenilirliğini nasıl değerlendirebilirler? Gazeteciler, çalıştıkları şirketin kimin kontrolünde olduğunu bilmezlerse, işlerini nasıl düzgün yapabilirler? Yetkililer, medya çarkının arkasında kimin olduğunu bilmeden, "medya sahipliğinde yoğunlaşma"yı nasıl değerlendirebilirler?

Bu nedenle, MOM, şeffaflık yaratmayı ve "medyanın içeriği kimin kontrolünde?" sorusunu cevaplamayı amaçlıyor.

MOM ne çeşit bir yoğunlaşma kontrolü öneriyor?

MOM normatif ifadelerde bulunmaz - medya sahipliğinin nasıl kontrol edileceğine dair bir fikir sunmaz. Bir medya kuruluşunun düzgün işleyip işlemeyeceği ülkelerin iç dinamiklerine, mevcut yasal düzenlemeler ve sektör şartlarına, medya sahiplik yapılarının profiline bağlıdır.

MOM bir şeffaflık aracı olarak, yoğunlaşma ve iyi yönetişim konularında demokratik bir tartışma başlatmayı amaçlıyor. İnsanların; yeterli bilgiye ve görüşlerin özgürce paylaşılabildiği geniş bir tartışma ortamına erişimi olursa verecekleri kararlar da daha kaliteli olur ve bu kararlar onların ihtiyaç ve taleplerini daha iyi temsil eder.

Veriler nasıl toplanıyor?

  • Tercihen, resmi veri kaynakları ve/veya üst düzey güvenilirliğe sahip kaynaklar kullanılır.

  • Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi (CİMER) ve Basın İlan Kurumu (BİK) bu projede sıklıkla referans alındı.

  • Veriler kamuya açık olmadığında, veriler doğrudan medya şirketlerinden ve araştırma kuruluşlarından alınır.

  • Temelde aşağıdaki kurumlardan elde edilebilen verileri kullandık:

Konda Araştırma ve Danışmanlık A.Ş.

Goodworks İletişim Danışmanlığı

Gemius

Reuters Akademi

Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK)

Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi (ticaretsicil.gov.tr)

İstanbul Ticaret Odası

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)

Radyo Dinleme Hizmetleri Organizasyon Tanıtım ve Yayıncılık Anonim Şirketi (RİAK)

Televizyon İzleme Araştırmaları Anonim Şirketi (TİAK)

Tarafsız bir değerlendirme yapıldığından emin olmak ve bunu teyit etmek adına, MOM ekibi araştırma sürecine yorumları ve önerileriyle katkıda bulunan bir danışma grubuyla birlikte çalıştı. Söz konusu grup medya ve iletişim alanlarında önemli bilgi ve deneyim sahibi uzmanlardan oluşuyordu. 

MOM Türkiye 2016-2020 yıllarında yapılan güncellemeler boyunca ilgili kişilerin bilgi, görüş ve yorumlarına başvurdu.

Ekipte yer alanlar:

Erol Önderoğlu, Sınır Tanımayan Gazeteciler Örgütü Türkiye Temsilcisi (MOM 2016, 2018 & 2020)

Asaf Ardak, Basın İzleme ve Araştırma Derneği (BİAK) Başkanı (MOM 2016)

Fikret İlkiz, Hukuk Danışmanı (MOM 2016, MOM 2018 ve MOM 2020)

Nadire Mater, IPS İletişim Vakfı Yönetim Kurulu Başkanı (MOM 2016, 2018, 2020)

Evren Gönül, IPS İletişim Vakfı Projeler Koordinatörü (MOM 2016, 2018, 2020)

Tüm kaynaklar belgelendi, arşivlendi. Bilgiler talep edilmesi halinde bianet'te mevcuttur.

Medya kuruluşlarını nasıl seçtik?

MOM, takipçiye (izleyici, okuyucu, dinleyici) en yüksek ulaşım oranına sahip yayın organlarına odaklandı. Medya şirketlerinin finans yapılarına dair bilgiye ulaşılamadığı için, MOM, şirketlerin kamuoyu üzerindeki etkisini vurgulamak için takipçi paylarını kullandı. Çapraz medya sahipliğini ve sektördeki en büyük medya şirketleri için sektörün tamamına ait takipçi verilerini kullandık. Bu yöntemle, en geniş takipçi paylarına sahip yayın kuruluşlarına ulaştık.

Bu seçme çalışması, CİMER’den aldığımız cevaplara, Televizyon İzleme Araştırmaları Anonim Şirketi (TİAK), Radyo Dinleme Hizmetleri Organizasyon Tanıtım ve Yayıncılık Anonim Şirketi (RİAK), Basın İlan Kurumu (BİK) ve GEMIUS Audience yürüttüğü medya tüketim araştırmalarına dayanıyor. Tüm bu bilgiler talep edilmesi halinde bianet'te mevcuttur.

Araştırma için televizyon, radyo, yazılı basın ve haber sitelerinin ilk 10 sırası çalışmada yer aldıysa da çalışma öncesi ilk 10'da yer alan ve siyasi nedenlerle kapatılanları da çalışmaya dahil ettik. Ayrıca, medya üzerindeki siyasi kontrolün bir parçası olan daha küçük şirket ve grupları da bulacaksınız.

Sahiplikler ve siyasi ilişkilerle ilgili makaleler ve raporları inceledik. 2013'te medyada yer alan ve Recep Tayyip Erdoğan dahil, hükümet yetkililerinin medya yöneticileri ve iş insanlarıyla yaptığı iddia edilen görüşmeleri de araştırmaya dahil ettik. Doğuş Holding'in hükümet ile kişisel bir ilişkisi olduğuna dair herhangi bir bulgu olmamasına karşın, bu ses kayıtları Erdoğan ve danışmanlarının medya grubunun yönetimine karıştığını gösterdiği için Doğuş Holding'i de "hükümetle ilişkili" şirketlere dahil ettik.

Çalışma, genel bilgilere odaklanıyor. Belirli tematik odakları olan (müzik, spor) medya, sosyal çevreler, arama motorları ve reklamlar araştırmanın dışında tutuldu.

Medya kaynakları nasıl seçildi?

- TV

TV kanalları, ulusal çapta ulaştıkları izleyiciye göre seçildi.

Kaynak:

Televizyon İzleme Araştırma Anonim Şirketi verisi, (2020 Yıllık Ortalama) 

 http://tiak.com.tr/tablolar 

- Yazılı Medya

En çok okunan 10 gazete, ulusal çapta ulaştıkları okuyucuya göre seçildi.

Kaynak:

CİMER, (2020 Yıllık Ortalama)  

- Radyo

En çok dinlenen 10 radyo istasyonu,

Kaynak:

RİAK (Aralık 2020)

http://riak.com.tr/rating-sonuclari 

- İnternet

Haber siteleri, ulusal bazda ulaştıkları okuyucuya/takipçiye göre seçildi. Ancak görüntüleme sayılarına dair veri sağlanamadı.

Kaynak:

Gemius Audience (2020 Yılı Son Çeyrek Ortalama Verileri)  

Neden Türkiye?

Sınır Tanımayan Gazeteciler'in (RSF) yayınladığı Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi'ne göre, Endeksin ilk kez yayımlandığı 2002 yılında 99'uncu sırada yer alan Türkiye, 2016'da 151, 2017'de 155, 2018 ve 2019'da 157, 2020'de ise 154'üncü sıradaydı. 2021’de ise 180 ülke arasında 153. sırada.

Türkiye, özellikle 2013'te yaşanan Gezi protestoları sonrasında basın özgürlüğündeki gerileme nedeniyle defalarca uluslararası haberlere konu oldu. Ülkenin neredeyse tüm şehirlerinde sokaklar eylemcilerle doluyken; en önemli haber kanallarından CNN Türk daha sonra bir fenomene dönüşen penguen belgeselleri yayınlıyordu. Eleştirel medyaya yönelik baskıların son zamanlarda iyice artması hükümetin “gerçeklerin” ve “farklı görüşlerin” yaygınlaştırılmasını kontrol etmeye çalıştığını düşündürüyor.

Türkiye'nin yakın geçmişinde manşetler kendilerine verilmiş gibi, 7 gazetenin bile aynı başlıkla yayımlandığı zamanlar oldu.

Ana akım medyada çalışan muhalif gazeteciler pozisyonları ya da işlerini kaybetti, pozisyonlarından çıkarıldı. Eleştirel medya, hükümet politikalarına eleştirel haberleri ya da farklı editöryel çizgileri nedeniyle bir şirketin batmasına yetecek kadar büyük vergi cezalarıyla tehdit edildi, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) ve Basın İlan Kurumu (BİK) gibi kurumların verdiği para cezalarıyla karşılaştılar. İktidarı destekleyen yayın organlarının sahipleri medya dışı sektörlerdeki yatırımlarında başarılı oldular.

Türkiye'de, basın özgürlüğü yalnızca T.C. yurttaşları için değil, dünyadaki tüm insanlar için de önemli.

MOM sadece Türkiye için mi var?

Hayır. MOM, evrensel bir metodoloji üstüne kuruldu ve birçok ülkede uygulanıyor. Medya sahipliğinde yoğunlaşma eğilimi bütün dünyada gözlemlenebiliyor olsa da, uygulama ve analizler öncelikle gelişmekte olan ülkelerde yapılıyor. 2015'deki pilot uygulama Kamboçya ve Kolombiya'da yapıldı. Türkiye 2016'da da projenin uygulandığı altı ülke (Ukrayna, Tunus, Peru, Moğolistan ve Filipinler) arasında yer almıştı. 2018 güncellemelerinin ardından, Şubat 2021'de başlayan 2020 güncellemeleri Kasım 2021 itibariyle tamamlandı. Tüm projelere https://www.mom-gmr.org/en/countries/ adresinden erişilebilir.

Çalışmanın kısıtları neler?

Ekonomik Veri Olmaması: Sektör payı bazında yoğunlaşma hesaplanamadı. Çünkü tam ve güvenilir rakamlar kamuya açık değildi. 

Çelişkili veriler: Gazete tirajları Türkiye'de oldukça tartışmalı bir konu. Dağıtım firmaları tarafından açıklanan resmi veriler sorgulanıyor. Bedava dağıtılan gazetelerin daha fazla ilan alabilmek için tirajlara eklendiği yönünde yaygın iddialar bulunuyor. MOM Türkiye ekibi, "tartışmalı olmayan" verilere ulaşamadığından, gazetelerle ilgili araştırmasını CİMER’den aldığı ilk 10 gazete verisine dayandırdı.

“Havuz Medyası”: Türkiye'de "havuz medyası" kavramı, birçok firmanın hükümet propagandası yapmak amacıyla yayın organlarını satın aldığı, ancak sahiplerin tek bir firma olarak görünmesine verilen isim. Havuz medyasında, yatırımcıların tamamı kamuya açık değil veya resmiyet taşımıyor.

Görüntüleme oranlarında güvenilir veri yok: 2020 yılı ortalama internet haber portalı takipçi verileri oranlarına güvenilir bir erişim sağlanamadı. Ancak 2020 yılı son çeyreğine dair en çok görüntüleme alan ilk on haber portalı Goodworks İletişim Danışmanlığı sayesinde sağlandı.

Kime ulaşmayı amaçlıyoruz?

Veri tabanı, herkese genel medya sistemi hakkında genel bilgi sunma imkanı veriyor. Sivil toplum çalışmalarına bir “gerçeklik temeli” oluşturuyor, medya sahipliği ve yoğunlaşması üzerine kamusal farkındalığı arttırıyor. MOM aynı zamanda Rekabet Kurulu üyeleri ve devlet çalışanları için medyada çoğulculuğu korumak adına yapılacak uygun düzenlemelerde kullanılmak üzere bir referans kaynağıdır.

Peki şimdi ne olacak?

Veri tabanı, tarih bağlamı içinde, mevcut durumun bir kesitini oluşturuyor. MOM Türkiye Projesi güncellemeleri, yerel ortak kuruluş olan bianet/IPS İletişim Vakfı tarafından düzenli olarak yapılmaya devam edecek. 

Benzer projeler var mı?

Media Ownership Monitor (MOM) ağırlıklı olarak benzer iki projeden ilham alıyor. Özellikle daha sonraki tasnif için olan göstergeler, çoğunlukla Avrupa Üniversitesi Enstitüsü’ndeki (EUI, Florence) Medya Çoğulculuğu ve Medya Özgürlüğü Merkezi’nin (CMPF) AB tarafından fonlanan Medya Çoğulculuğu İzleme projesine dayanıyor. Ayrıca, Makedonya’daki araştırmacı gazeteciler tarafından geliştirilen sahiplik veritabanı Media Pedia da MOM projesine ilham verdi. Benzer projeleri aşağıdaki tabloda bulabilirsiniz. 

KURUM

AÇIKLAMA

Acess Info 

Pek çok Avrupa ülkesinde medya sahipliğinde şeffaflık alanında çalışan İspanya merkezli bir sivil toplum kuruluşu (STK).

Article 19

Basın özgürlüğü alanında çalışan bir STK. Medya yoğunlaşmasına ilişkin projeler hayata geçiriyor.

Deutsche Welle

Deutsche Welle’nin Medya Özgürlüğü Kılavuzu farklı medya özgürlüğü dizinleri hakkında bir bakış sunuyor.

European Audiovisual Observatory

Avrupa’daki televizyon ve görsel-işitsel hizmetlere ilişkin bir veritabanı.

European Journalism Center

 

Bu internet sitesi Avrupa ve Avrupa’ya komşu ülkelerde medyanın durumuna ilişkin bir özet ve analiz sunuyor.

 

IFEX

IFEX, pek çok ülkede medyanın durumuna ilişkin bilgi sunuyor.

IREX

Medya Sürdürülebilirlik Endeksi (MSI), 80 ülkede bağımsız medya şartlarına ilişkin analizler sunuyor.

SEENPM

Güneydoğu Avrupa ve AB üye ülkelerde medya sahipliğini ve medya çoğulculuğu üzerindeki etkiyi izliyor.

The Columbia Institute for Tele-Information at Columbia Business School

Ortak bir metodoloji kullanarak 30 ülkeden yazarlarla medya yoğunlaşması üzerine çalışıyor. 

The Institute for Media and Communication Policy

Dünyanın en büyük medya kuruluşlarının uluslararası şirketlerine ilişkin bir veritabanı.

UNESCO

Medya Gelişim Göstergeleri - Medya gelişimini ölçmek için bir çerçeve sunuyor.

  • Project by
    Bianet
  • Global Media Registry
  • Co-Funded by
    BMZ
  • Isvec Sverige
  • Heinrich Böll Stiftung